اسرار و چرايي نماز
بايد توجّه كرد كه نماز مشتمل است بر :
1- نيّت نماز
2- لفظ تكبير
3- لفظ «وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَالاْ رْضَ.»
روى و تمام وجود خويش را به سوى خداوندى نمودم كه آسمانها و زمين را پديد آورد.
4- حمد و ستايش و تمجيد خدا
5 - ادّعاى عبادت و يارى جستن از خداوند جلّ جلاله
6 - دعاهاى مختلف
7 - قرائت قرآن
8 - اظهار فروتنى و ركوع
9 - سجده و كرنش و خشوع
10 - شهادت به يگانگى خداوند جلّ جلاله
11 - شهادت به رسالت ربّانى رسول خدا، حضرت محمّد (ص)
12 - صلوات بر او و خاندانش
13 - سلام نماز
وقت نماز
نماز ظهر و عصر، هر كدام وقت مخصوص و مشتركي دارند. وقت مخصوص نماز ظهر، از اول ظهر (1) است تا وقتي كه به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد كه اگر كسي سهوا هم نماز عصر را در اين وقت بخواند، نمازش باطل است. وقت مخصوص نماز عصر موقعي است كه به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد كه اگر كسي تا اين موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و بايد نماز عصر را بخواند. وقت مخصوص نماز عصر وقت مشترك نماز ظهر و عصر است كه اگر كسي اشتباها در اين وقت تمام نماز عصر را پيش از نماز ظهر بخواند، نمازش صحيح است و بايد نماز ظهر را بعد از آن به جا آورد.
نماز مغرب و عشا هم هر كدام وقت مخصوص و مشتركي دارند. وقت مخصوص نماز مغرب (2) از اول مغرب است تا وقتي كه از مغرب به اندازه خواندن سه ركعت نماز بگذرد. و وقت مخصوص نماز عشا موقعي است كه به اندازه خواندن نماز عشا به نصف شب (3) مانده باشد كه اگر كسي تا اين موقع نماز مغرب را نخوانده باشد، بايد اول نماز عشا و بعد از آن، نماز مغرب را بخواند. بين وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترك اين دو نماز است كه اگر كسي در اين وقت اشتباها نماز عشا را پيش از نماز مغرب بخواند، نمازش صحيح است و بايد نماز مغرب را بعد از آن به جا آورد. وقت نماز صبح، از اول فجر (4) صادق است تا بيرون آمدن آفتاب.
لباس
لباس نمازگزار چند شرط دارد:
1- آن كه مباح باشد، يعني مال خود نماز گزار باشد يا اگر مال خودش نيست، صاحبش به نماز خواندن در آن راضي باشد.
2- نجس نباشد.
3- پوست مردار نباشد، خواه از حيوان حلال گوشت يا حرام گوشت.
4- از پشم يا مو و كرك حيوان حرام گوشت نباشد ولي با لباس خز مي شود نماز خواند.
5- اگر نماز گزار مرد است، لباسش ابريشم و طلاباف نباشد و با طلا هم خود را زينت نكند و در غير نماز هم، پوشيدن لباس ابريشمي و زينت كردن به طلا براي مردان حرام است.
مكان
مكان نماز گزار، يعني جايي كه در آن نماز مي خواند، چند شرط دارد:
1- مباح باشد.
2- بي حركت باشد و اگر ناچار باشد در جايي كه مانند اتومبيل و كشتي حركت دارد نماز بخواند، مانعي ندارد و چنانچه آن ها از قبله به طرف ديگر حركت كنند، به طرف قبله برگردد.
3- اگر مكان نجس است، به طوري تر نباشد كه رطوبت آن به بدن يا لباس او برسد ولي جايي كه پيشاني را بر آن مي گذارد اگر نجس باشد، در صورتي كه خشك هم باشد نماز باطل است.
4- جاي پيشاني از جاي زانوها و سرانگشتان پاي او بيش از چهار انگشت بسته، پست تر يا بلندتر نباشد.
قبله
خانه كعبه كه در مكه معظمه مي باشد، قبله است و بايد رو به روي آن نماز خواند ولي كسي كه دور است اگر طوري بايستد يا بنشيند كه بگويند رو به قبله نماز مي خواند كافي است و همچنين است كارهاي ديگري كه مانند سر بريدن حيوانات بايد رو به قبله انجام گيرد. كسي كه نشسته هم نمي تواند نماز بخواند، بايد در حال نماز به پهلوي راست طوري بخوابد كه جلوي بدن او رو به قبله باشد و اگر ممكن نيست، بايد به پهلوي چپ طوري بخوابد كه جلوي بدن او رو به قبله باشد و اگر اين را هم نمي تواند (انجام دهد)، بايد به پشت بخوابد به طوري كه كف پاهاي او رو به قبله باشد. اگر نمازگزار بعد از تحقيق، نفهمد كه قبله كدام طرف است، بايد به گماني كه از محراب مسلمانان يا قبرهاي آنان يا از راه هاي ديگر پيدا مي شود عمل نمايد
..تاثير نماز بر حافظه و تمركز حواس
در نماز خود توجه و تمركز كامل داشته باش زيرا از نماز تو آن مقدار قبول مي شود كه با توجه خوانده مي شود .(7)
تمركز ( concentration) نه تنها شرط لازم ، بلكه در بسياري موارد ، شرط كافي براي بسياري از موفقيت هاي انسان است .
عرصه كاربرد تمركز ، نه فقط در فعاليت هاي مادي و محسوس انسان ، بلكه گاهي تا حد مسائل ماورائي و مرموز هستي ، گسترده است . بدين معنا كه حتي عمليات محير العقول مرتاضان هندي ، طريقه هاي پيشرفت و سير و سلوك در مكاتب عرفاني و مذهبي شرق دور
( از جمله ذن بوديسم ، يوگا و .. ) راههاي ديدن حقيقت اشياء در مقابل نگاه كردن معمولي به آنها ، در تعاليم روانشناسانه و عارفانه دون خوان به كارلوس كاستاندا ، (8) روشهاي كشف و شهود و مراقبه در سلسله هاي تصوف و عرفان اسلامي و ايراني و بسياري ديگر از مسائل معنوي از اين قبيل ، تنها از طريق دست يافتن به درجاتي از “ تمركز ” قابل وصول مي باشد .
بعنوان مثال ، حتي در انواع ورزشهايي كه خاستگاه آنها در ممالك شرق دور مي باشد ( از جمله ورزشهاي رزمي مثل كاراته ، جودو ، ساواته ، كونگ فو و .. ) شرط اصلي براي موفقيت و پيشرفت برخورداري از “ تمركز ” مي باشد . و از اين رو بخش مهمي از تمرينات اين ورزشها به “ تمرين تمركز ” اختصاص يافته است .
اما در بعد فعاليتهاي مادي و عادي روزمره انسان نيز “ تمركز حواس ” داراي نقش بسيار كليدي است . از سردار افسانه اي فرانسويان ، “ ناپلئون بناپارت ” چنين نقل مي كنند كه مي گفت :
“ تنها زماني موفق شدم كه به پيروزيهاي بزرگ در عرصه سياسي و نظامي دست پيدا كنم ، كه توانائي يافتم ، مغز خود را كشو بندي كنم !؟! و در مورد انجام هر كار تنها كشوي مربوط به آن را بگشايم و بر آن تمركز بدهم و ساير كشو هاي مربوط به ديگر كارها را ببندم . بدين معنا كه مثلا زماني كه به حل يك مسئله جنگي مشغول بودم ، تنها كشوي مربوط به آن مسئله در ذهنم بيرون بود و تنها بر روي آن كار مي كردم و در اين زمان همه كشوهاي مغزي ديگرم ، حتي كشوي مربوط به عشق “ ژوزفين ” بسته بود !”
به همين قياس ، چنانچه مثلا “ يك دانش آموز يا يك دانشجو ، بتواند موقع مطالعه دروس خود ، تنها بر همان موضوع درسي مورد مطالعه تمركز كند و از ساير افكار بر حذر باشد ، موفق خواهد شد كه به پيروزي هاي چشمگيري در زمينه تحصيلي دست يابد. يا حتي يك كارمند ، يك كاسب ، يك بنا ، يك راننده و .. تنها زماني در كار خود كاملا موفق خواهد بود كه از تمركز حواس كافي ، موقع كار خود ، برخوردار باشد و در اصطلاح مشهور حواسش به كارش جمع باشد .
به اين ترتيب با اين مثالها مي توان به اهميت زايد الوصف جمع بودن حواس يا همان تمركز پي برد و توجه نمود كه چنانچه در امور مختلف و بخصوص در كارهاي فكري ، باسلاح تمركز به ميدان رفت و با توجه به رابطه تنگاتنگ حافظه و تمركز حواس ، دانسته هاي جديد را با نظم و ترتيب روي يكديگر قرار داد ، قدم بزرگي در جهت تقويت حافظه نيز برداشته خواهد شد .
مطالعات مختلف علمي و پژوهشي و نظريه پردازيهاي گوناگوني نيز دردانش امروز ، در اين مورد صورت پذيرفته است كه از آن جمله مي توان به مطالعات “ گاردنر مورفي ” پيرامون canalization ( متوجه ساختن انديشه و فعاليت به موضوعي معين) اشاره كرد .(9)
اما توصيه هاي مؤكد و متعددي كه در تعاليم اسلامي مبني بر “ حضور قلب ” در نماز و برخورداري از اقبال و توجه كامل به نماز به ما رسيده است ، همگي دلالت بر آن دارد كه نماز ارزشمند در درگاه الهي نمازي است كه با تمركز كامل و توجه دقيق به مضامين آن ، به جاي آورده شود و نمازي است كه با تمركز كامل و توجه دقيق به مضامين آن ، به جاي آورده شود و نمازي كه مسلسل و طوطي وار بدون حضور ذهن و قلب خوانده شود از ارزش بسيار كمي برخوردار است . و حتي در حديث معصوم (ع) آمده است كه عابدي كه بدون فهم و درك ( و در نتيجه آن بدون توجه ) عبادت مي كند ، همچون الاغ آسياب است .(10) ( كحمار الطاحونه ) بدين ترتيب اقامه كننده حقيقي نماز ، با برخورداري از حضور قلب در عبادت هاي يوميه خويش ، در واقع “ تمركز حواس ” را بارها و بارها در طول يك شبانه روز ، تمرين مي كند و از اين جهت اين صفت حسنه را در وجود خود ، ملكه مي سازد تا با بهره بردن از آن در همه عرصه هاي زندگي ، موفقيت را در همه ابعاد ممكن نصيب خويشتن سازد
چرايي و اسرار نماز
نماز، در عبادات اسلامي، جايگاهي خاص دارد و پذيرش آن شرط پذيرش ديگر اعمال انسان است." 1 ".
اگر انسان در كنكور عبوديت، از نماز كه نماد و زبان پرستش است، نمره قبولي بگيرد، اوراق ديگر آزمون هايش بررسي مي گردد؛ و اگر نمره نياورد، اوراق آزمون هاي ديگرش بي هيچ ارزيابي دور افكنده مي شود.
نماز در همه اديان ديده مي شود؛ امّا نماز اسلام، از نظر كيفي و كمّي، برتراست. از نظر كمّي، افراط و تفريط ندارد تا مسلمانان بتوانند همزمان به زندگي وپرستش روي آورند. اين عبادت، از نظر كيفي، از حركاتي كه نشان دهنده خضوع و خشوع است، در نهايت هماهنگي بهره مي برد. وقتي نمازگزار به حريم قدسي نماز گام مي نهد، اركان آن را يكي پس از ديگري به ترتيب معيّن انجام مي دهد. درست مانند خدمتگري كه به حضور شخصيتي بزرگ راه مي يابد، در پيشگاه با عظمتش مي ايستد، هيبت و صلابتش را با تمام وجود احساس مي كند و به ستايش وي لب مي گشايد. چون به مقام قرب بار يابد، مراتب تعظيم و بزرگداشت او را با خم كردن پشت، آشكار سازد و چون قرب فزون تر احساس كند، از شدّت خشوع و كرنش، چهره بر خاك مي سايد و وقتي رخصت جلوس يابد، در كمال ادب، دو زانو برابرش مي نشيند.
از چشم انداز اميرمؤمنان (ع)، نماز مايه تقرّب به خداي سبحان، رهايي ازآتش سوزان، ريزش گناهان و پالايش جان از آلودگي ها است. از اين رو، يارانش را به نماز سفارش مي كرد:
كار ـ گزاردن ـ نماز را برعهده بگيريد و نگاهداشت آن را بپذيريد، و آن را بسيار به جاي آريد و با نماز، خود را ـ به خدا ـ نزديك داريد، كه نمازنوشته است بر مؤمنان ـ و بايد گزارده شود ـ به وقت آن. آيا گوش فرانمي دهيد به پاسخ دوزخيان (چنان كه آمده است در قرآن:) كه چون ازآنان پرسيدند: «چه چيز در آورد شما را در آتش سوزان؟ گفتند: نبوديم از نمازگزاران»" 2 " و نماز گناهان را مي زدايد چنان كه برگ را از درخت بزدايند، و گناهان را ـ از گناهكار ـ مي گشايد چنان كه بند از كسي بگشايند، و رسول خدا(ص) نماز را به چشمه آب گرم كه بر در سراي مردي بُود همانند فرمود، كه او روزان و شبان پنج بار خود را بدان بشويد ديگر چركي بر تن وي نخواهد بود. همانا كساني از مؤمنان، حق آن راشناختند كه زيور دنيا از نمازشان به فكر ديگر كار نيفكند و نه آنچه موجب روشني چشم بود از مال و فرزند. خداي سبحان فرمايد: «مرداني كه باز نمي دارد آنان را بازرگاني و نه خريد و فروخت از ياد خدا و برپاداشتن نماز و پرداخت زكات»، و رسول خدا خود را با گزاردن نماز رنجه مي فرمود، با آنكه مژده بهشت شنيده بود. چون خداي سبحان بدو گفت: «و كسان خود را بفرما تا نماز كنند و خود بر آن شكيبا باش»، پس كسان خود را امر به نماز مي كرد و خود بر آوردن نماز طاقت مي آورد (و صبر مي كرد)." 3 ".
بخشي از نكات نهفته در اين سفارش حضرت، عبارت است از:
1. مسلمانان بايد نماز را جدي بگيرند و در اين راه همواره بر آن مواظبت كنند و از سستي و كاهلي بپرهيزند.
2. مؤمنان بايد نماز را نردبان تقرّب به خدا بدانند و آن را عاشقانه بگزارند نه متكلفانه.
3. كسي كه به نماز اهميت ندهد و نخواند، گرفتار آتش سوزان دوزخ مي گردد و از ديگر كارهاي خوبش نتيجه نمي گيرد.
4. نماز گناهان آدمي را مي زدايد و فرو مي ريزد.
5. نماز بندهاي گراني كه گناهان بر جان آدميان فرو مي افكنند، باز مي كند و رهايي به ارمغان مي آورد.
6. نماز چون چشمه آب گرمي است كه بر در خانه انسان جاري است و آدمي روزي پنج بار خود را در آن مي شويد. آيا كسي كه هر روز پنج بار خودرا با دقت در آب گرم مي شويد، پيكري آلوده دارد؟ بي ترديد پاسخ منفي است. آن كه هر روز پنج نوبت با خضوع و خشوع در چشمه سار نماز فرورود، گرد گناه بر جانش نمي ماند. از اين رو علي (ع) فرمود:
گناهي كه پس از آن مهلت دو ركعت نماز گزاردن داشته باشم، مرا اندوهگين نمي دارد." 4 ".
7. هيچ كاري مؤمنان حقيقي و مردان خدا را از نماز باز نمي دارد. كساني كه به دليل كارهاي معمول روزانه نماز را به تأخير مي افكنند، حق نماز رانشناخته اند و آن را دست كم گرفته اند.
چرايي و اسرار اجزاء نماز
چرايي و راز نماز ملكوت آن است كه به دست خدا است و جز با گذار ازملك فراچنگ نمي آيد. جابربن عبدالله انصاري مي گويد: با اميرمؤمنان (ع) بودم. حضرت مردي را آماده نماز ديد و پرسيد: تأويل نماز را مي شناسي؟ مرد گفت: مولاي من، نماز، جز عبادت، تأويلي ديگر دارد؟ فرمود: آري، به آن خدايي كه محمد را به پيامبري برگزيد، خداوند پيامبرش رابه هيچ امري برنينگيخت مگر آن كه داراي تشابه و تأويل و تنزيل است و اين ها همه بر تعبد دلالت دارد. مرد گفت: آن را به من بياموز.
علي (ع) فرمود:
تأويل تكبيرهايت تا تكبيره الاحرام اين است: با گفتن تكبير اول، به قلبت خطور دهي خدا بزرگ تر از آن است كه به قيام و قعود توصيف شود. درتكبير دوم، به قلبت بگذراني خدا بزرگ تر از آن است كه به حركت ياايستايي وصف گردد. در سوم چنان تصور كني كه خداوند از توصيف و تشبيه و مقايسه با جسم يا چيزي بزرگ تر است. در چهارمي به دل خطور دهي پروردگار بزرگ تر از آن است كه محل اعراض يا رنجور به امراض باشد. در پنجمي به خاطر آوري او بزرگ تر از آن است كه به جوهر ياعرض وصف شود يا در چيزي حلول كند يا چيزي در وي حلول يابد. درتكبير ششم از خاطر بگذراني خدا بزرگ تر از آن است كه آنچه بر پديده ها روا است، زوال و انتقال، و دگرگوني از حالي به حالي، بر او روا باشد. در تكبير هفتم به قلبت خطور دهي او بزرگ تر از آن است كه به حواس پنجگانه درآيد.
سپس وقتي در ركوع گردنت را مي كشي، به قلبت چنين بگذراني: به توايمان دارم؛ هر چند گردنم را بزني تأويل سر برداشتن از ركوع، آنگاه كه مي گويي: «سمع الله لمن حمده الحمدلله رب العالمين» اين است كه، خداوند مرا از عدم پديدآورد.
تأويل سجده نخست آن است كه در دل بگذراني: «خدايا مرا از اين خاك آفريدي». تأويل سر برداشتن از سجده اين است كه: در دل بگويي (خدايا، تو) مرا از اين خاك خارج كردي. تأويل سجده دوم اين است كه در دلت بگذراني (خداي): و مرا ديگر بار به خاك باز مي گرداني. چون سر از سجده دوم برداشتي، به قلبت چنين بگذران: «مرا بار ديگر از خاك بر مي آوري». تأويل نشستن پس از سجده، بر جانب چپ و پاي راست رابر روي پاي چپ گذاردن، اين است كه به دل بگذراني: «خدايا من حق را برپاداشتم و باطل را ميراندم». تأويل تشهد، «تجديد ايمان و بازگشت به اسلام و اعتراف به رستاخيز پس از مرگ است». تأويل خواندن تحيّات و سلام هاي نماز «تمجيد و ستايش پروردگار سبحان و برتر شمردنش از گفته ستمگران و توصيف ملحدان است.»
و تأويل «السلام عليكم و رحمه الله و بركاته»، ريزش رحمت خداي سبحان بر انسان است، و معناي آن اين است: «اين اماني است براي شما از عذاب روز قيامت».
سپس فرمود: هر كس تأويل و چرايي نمازش را بدين سان نداند، ناقص است." 10 ".
غفلت از خداي متعال، آلودگي و ناپاكي است و نماز سبب زدودن اين آلودگي است. علي (ع) مي فرمايد:
و رسول خدا(ص) نماز را به چشمه آب گرم كه بر در سراي مردي بُود، همانند فرمود، كه او روزان و شبان پنج بار خود را بدان بشويد، ديگرچركي بر تن وي نخواهد بود." 11 ".
اميرمؤمنان علي (ع) در نكوهش آنان كه از نشانه ايمان و سجود بي بهره اند، فرمود:
اني لاكره للرجل أن أري جبهته جلحاء ليس فيها اثر السجود" 12 " من، خوش ندارم كه پيشاني مرد صاف و فاقد اثر سجود باشد.
سرّ سجود، خاكساري براي خدا است. و خاكساري براي خدا مايه قرب به او است. هر كه در برابر خداوند بيش تر احساس كوچكي و خاكساري كند، به او نزديك تر است. اميرمؤمنان (ع)، پس از رسول خدا(ص)، نخستين كسي بود كه سجده شكر به جاي آورد و نخستين كسي بود كه پس از سجده، چهره بر زمين نهاد" 13 " حضرت در سجده اش مي گفت:
انا جيك يا سيدي كما يناجي العبد الذليل مولاه" 14 " با تو اي آقاي من، چنان مناجات مي كنم كه عبد ذليل با مولاي خود راز و نياز مي كند.
شايسته است نمازگزار در نماز چهار ركعتي، پس از سجده دوم ركعت اول و سوم كه تشهد ندارند، اندكي بنشيند و آنگاه برخيزد. اگر كسي بي آن كه بنشيند، برخيزد، درنگاه امام علي (ع)، از ستمگران به شمار مي آيد و حرمت نماز راچنان كه بايد نگه نداشته است." 15 ".
باسلام از معراج باز مي گرديم و نماز را پايان مي بخشيم. سلام، نشانه رحمت خدا بر نمازگزار است و رمز ايمني او از عذاب روز قيامت.
و تأويل سخن تو السلام عليكم و رحمه الله و بركاته، رحمت آوردن خدا است و معنايش اين است: اين، اماني است براي شما از عذاب روز قيامت.
پس از نماز، مستحب است به خواندن دعاها و آيات و اذكار سودمندي كه معصومان: ما را بدان سفارش كرده اند، روي آوريم. اين دعاها و اذكار ـ ازآن جهت كه پس از نماز خوانده مي شوند ـ تعقيبات نام دارند. بهترين و سودمندترين تعقيبات به توحيد و ولايت باز مي گردد. يكي از تعقيبات، خواندن آيه الكرسي است كه در بردارنده اسم اعظم است و در برابر قرائت آن، وعده هايي كه مايه روشني چشم آدمي شمرده مي شود، داده شده است" 16 " اميرمؤمنان علي (ع) فرمود:
رسول خدا(ص) را بر اين منبر ديدم كه مي فرمود: هر كه آيه الكرسي را پس از هر نماز واجب بخواند، چيزي جز مرگ مانع ورود او به بهشت نمي شود؛ و جز صديق يا عابد بر آن مواظبت نمي كند؛ و كسي كه آن را هنگام خواب بخواند، خدا او را در جان و خانه و خانه هاي همسايگانش در امان خواهد داشت."
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)